Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институтының Арал маңы тобының жұмыстары
09 Қар 2023
2023 жылдың 1-31 тамыз аралығында ҚР ҒМ ҒК бағдарламасын жүзеге асыру аясында «Қазақстан тарихындағы ғұн-сармат дәуірі: пәнаралық зерттеу, талдау және реконструкция» Құрайлы-асар қалашығының (3-топ) қорымында археологиялық зерттеулер (отряд бастығы Ә.А. Тәжекеев) жүргізілді. Экспедиция жұмыстарына Қазақстанның бірнеше ғылыми мекемелерінің мамандары, атап айтқанда, Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институты мен Қорқыт Ата атындағы Қызылорда университеті қатысты.
Құрайлы-асар кешенін (қалашық пен қорым) Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясы қызметкерлері 1950 жылдары ашқан. Ескерткіш Қызылорда облысы, Қармақшы ауданы, Тұрмағамбет ауылынан 14 км қашықтықта Жетіасар аумағында орналасқан. Қорымды зерттеу барысында б.з.д. II-IV ғасырларға жататын 4 оба зерттелді.
Зерттелген нысандар оңтүстік немесе солтүстік жағында өткелі (кіреберісі) бар ормен қоршалған. Обалардың ортасында меридиан бағытына бағытталған қабір шұңқырлары орналасты. Негізінен қабір шұңқырларында (екі шұңқырда батыс жағында, біреуінде шығыс жағында) беткейлер жасалған, тек бір шұңқыр қарапайым шұңқыр түрінде болды. Тереңдігі 1 м-ден 1,5 м-ден асатын қабір шұңқырларында ересектер мен балалардың жеке жерлеулері тіркелген. Жерлеу инвентары тұтқалары бар және тұтқасыз керамикалық ыдыстар, темір белдіктер, керамикалық шыбықтар және қола айналармен ұсынылған. Бір қабірде (баланың) тұмар табылды.
Жалпы, Жетіасар қалашығының әрбір қалашығының аумағында мыңдаған және ондаған мың жерлеу орындары бар некрополдар орналасқан. Мысалы, Алтын-асар қалашығының айналасында әртүрлі уақыттағы обаларды қамтитын елуден аса некрополь бар. Хорезм экспедициясының қызметкерлері Бидайық-асар, Үлкен Қос-асар, Қаралы-асар, Жеті-асар №5, Құрайлы-асар және басқа да қалашықтардың жанында көптеген некрополдарды атап өтті.
Негізінен Жетіасар қалашықтарының обалары топырақ үйінділерімен жабылған, көп жағдайда орлармен қоршалған. Қорғандардың топырақ үйінділерінің астында кірпіштен жасалған камера-крипттер, сондай-ақ қорғанды жерлеу орындары кездескен.
