1. Басты бет
  2. Бөлімдер
  3. Тас дәуірі және ерте металл археология бөлімі

Тас дәуірі және ерте металл археология бөлімі
24 Мам 2022

Ежелгі тас және қола дәуірі археологиясы бөлімі дербес құрылым ретінде 2021 жылдың 23 желтоқсанында Институттың ғалыми кеңесінің шешімімен (хаттама №9) құрылған және 2024 жылдан бастап жұмыс істей бастады. Бұған дейін бөлім қызметкерлері Тас дәуірі және Ерте металл дәуірі археологиясы бөлімдеріне кірген.

Бөлім меңгерушісі: жетекші ғылыми қызметкер, Ph.D Ержанова Альбина Ергешбайқызы.

Бөлім екі зерттеу тобынан тұрады:
Тас дәуірін зерттеу тобының жетекшісі – жетекші ғылыми қызметкер, тарих ғылымдарының кандидаты О.А. Артюхова. Топ Қазақстанның палеолит және неолит ескерткіштерін зерттеумен айналысады. Топтың негізгі зерттеу бағыттары Орталық Қазақстандағы Тоқтаул, Үлкен Жезді тұрақтарын зерттеу болды. Сонымен қатар, топтың жұмысындағы жеке бағыт – 1960 жылдары Батыс Қазақстандағы Шақпақата, Құмақапе, Оңтүстік Қазақстандағы Хантау, Балқаш маңындағы Семізбұғы және т.б. ескерткіштерден А.Г. Медоев жинаған палеолиттік құралдар жинағын ғылыми айналымға енгізу: 

Палеометалл дәуірі тобының жетекші ғылыми қызметкерлерінің негізгі бағыттары:
Орталық Қазақстанның қола дәуірінің археометаллургиясы (А.С. Ермолаева);
Жетісудағы қола дәуірінің этномәдени процестері (А.А. Горячев);
Үстірттің қола дәуірі (Т.Н. Лошакова).

Тас дәуірі – ең ұзақ және қазіргі уақыттан ең алыс тарихи кезең, шамамен 2,5-3 миллион жылды қамтиды. Бұл кезеңде алғашқы гоминидтердің табиғаттан бөлінуі және қазіргі заманғы адам типінің (Homo Sapiens Sapiens) қалыптасуы, жер шарының барлық аумақтарына қоныстануы, алғашқы инновациялық технологиялардың пайда болуы орын алды, бұл кезеңнің соңында кейбір аймақтарда өндірістік шаруашылық формаларына көшуге мүмкіндік берді.

Ерте металл дәуірі екі кең кезеңді қамтиды – энеолит және қола дәуірі – жалпы ұзақтығы шамамен үш мың жыл (IV мыңжылдықтың басынан – I мыңжылдықтың басына дейін б.з.д.). Бұл кезеңдерде мыс, қола металлургиясы және дәуірдің соңында темір металлургиясы қалыптасты, кең металлургиялық провинциялар құрылды, тау-кен ісі дамыды, пластиналық индустрия тасты өңдеуде бөлшектік индустриямен толық ығыстырылды, жылқы қолға үйретілді, дөңгелекті көлік ойлап табылды және игерілді, жылқы, ұсақ және ірі қара мал өсіруге негізделген мал шаруашылығы қалыптасты, үндіеуропалықтардың үлкен көші-қоны басталды, олар қорғанды жерлеу дәстүрін таратты.

Соңғы жылдардағы ашылулар палеолит дәуірінен кеш қола дәуіріне дейінгі ескерткіштерді анықтауға мүмкіндік берді, осы кезеңдердің хронологиялық шектері белгіленді. Батыс, Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Қазақстанда жаңа мәдени құрылымдар ашылды және анықталды. Жалпы алғанда, Қазақстан аумағында неолит пен финалдық қола дәуірінің хронологиялық шектерін ұзартуға бейімделу үрдісі расталды, бұл Еуразияның ерте металл дәуіріндегі археологиялық мәдениеттердің жалпы кезеңдеуіне түзетулер енгізді.

Қазақстан аумағы, Еуразия кеңістігінің едәуір бөлігін алып жатқандықтан, алғашқы Homo тұқымдас өкілдерінен қазіргі заманға дейінгі жаһандық көші-қондарда, коммуникациялар мен инновациялардың таралуында ерекше рөл атқарады. Өткен ғасырдың ортасынан бастап археологтар мен геологтардың жұмыстарының арқасында Қазақстанда жүздеген энеолит және қола дәуірінің ескерткіштері ашылды. Сондықтан бұл процестерді зерттеу А.Х. Марғұлан атындағы Археология институтының басым бағыттарының бірі болып табылады.
А.Х. Марғұлан атындағы Археология институтының құрылымында «Тас және палеометалл бөлімі» дербес бөлімінің бөлінуі Қазақстан археологиясының осы күрделі және ұзақ кезеңін зерттеуді жандандыруға бағытталған, бұл осы саладағы ғылыми мәселелерді шешуге серпін береді.

Бөлім қызметкерлері:

Ержанова Альбина Ергешбайқызы - бөлім меңгерушісі
Артюхова Ольга Анатольевна
Аминова Римма Николаевна
Воловенко Вадим Дмитриевич
Горячев Александр Анатольевич
Егорова Татьяна Александровна
Ермолаева Антонина Сергеевна
Ескендиров Қанат
Лошакова Татьяна Николаевна
Мусаева Райхан Серікқызы
Пирогова Юлия Андреевна
Сараев Владимир Васильевич
Совет Сая
Халтаева Анна
Чернов Михаил Васильевич

Бөлімнің мақсаты: Қазақстан және Орталық Азияның тас және қола дәуірі археологиясы саласында ғылыми зерттеулер жүргізу.

Бөлімнің міндеттері:

  • Қазақстанның тас және қола дәуірі археологиясы саласындағы әдістемелік және әдістемелік мәселелерді әзірлеу;
  • Қазақстан аумағындағы тарихи үдерістің заңдылықтарын зерттеу, палеолит дәуірінен қола дәуіріне дейінгі археологиялық мәдениеттер мен ескерткіштерді кешенді зерттеу негізінде;
  • Антропогенез, тас дәуіріндегі мәдени генезис мәселелерін қазіргі ғылыми деңгейде теориялық әзірлеу;
  • Палеолит, мезолит, неолит және энеолит экономикалық жүйелерін зерттеу, оған адамның өндірістік қызметімен байланысты материалдық қалдықтардың барлық кешені кіреді: еңбек құралдары, шикізат базалары, көне технологиялар, өндірісті ұйымдастыру, адамның қоныстанған орындары, шаруашылық-мәдени типтер және т.б.;
  • Тас дәуірі хронологиялық жүйелері мен кезеңдеудің мәселелерін зерттеу;
  • Қазақстан мен Еуразияның энеолиті: жалпы белгілер және аймақтық дамудың ерекшеліктері;
  • Қазақстан мен Еуразияның ерте қола дәуірі: жалпы белгілер және аймақтық дамудың ерекшеліктері;
  • Қазақстан мен Еуразияның кеш қола дәуірі: жалпы белгілер және аймақтық дамудың ерекшеліктері;
  • Кейінгі неолиттен ерте энеолитке, энеолиттен ерте қола дәуіріне өту кезеңдерін зерттеу, орта қола дәуірін анықтау мәселесі, кеш қола дәуірінен ерте темір дәуіріне өту кезеңін зерттеу. Мәдени генезис мәселелерін шешу;
  • Қола дәуіріндегі археологиялық мәдениеттердің хроностратиграфиялық схемаларын әзірлеу және кезеңдеудің мәселелерін шешу;
  • Қазақстан және көршілес аумақтардағы қола дәуірі тұрғындарының өмірді қамтамасыз ету және өндіріс мәдениетін зерттеу;
  • Мыс және жасанды қорытпалардың металлургиясының, тау-кен ісінің пайда болуы мәселелерін зерттеу;
  • Қазақстанның ежелгі халқының дүниетанымы мен өнерін зерттеу;
  • Тас және қола дәуірі археологиясы саласында іргелі және қолданбалы зерттеулерді жүзеге асыру;
  • Тас және палеометалл дәуірі археологиясының мәселелері бойынша ғылыми, ғылыми-көпшілік еңбектерді жариялау;
  • Ғылыми конференциялар, семинарлар ұйымдастыру және өткізу;
  • Қазақстан және Орталық Азияның тас және қола дәуірі археологиясы саласындағы жас мамандарды даярлау.