Физикалық антропология зертханасы

24 Мам 2022

Зертханалар

2021 жылғы 23 желтоқсандағы (№9 хаттама) Институттың ғалыми кеңесінің шешімімен Ә.Х. Марғұлан атындағы Археология институтының мақсатты ғылыми-зерттеу антропология зертханасы Физикалық антропология зертханасы болып өзгертілді.

Институтта Қазақстанның палеоантропологиялық зертханасы 2015 жылы институт директоры, ҚР ҰҒА академигі Б.А. Байтанаевтың бастамасымен құрылды. Лаборатория жетекшісі болып тарих ғылымдарының кандидаты Е.П. Китов тағайындалды.
Зертхана базасында палеоантропологиялық коллекцияларды сақтау орны құрылды, бұл антропологияның әртүрлі бағыттары бойынша ғана емес, палеогенетика, радиокөміртекті (14С) анализ, азот, көміртекті изотоптарын және т.б. талдау бойынша зерттеулер үшін негіз болмақ. Аталған талдаулар ғылыми-зерттеу жобаларына кеңінен енгізіліп, Еуразия аумағындағы көші-қон процестері, ежелгі популяциялардың диетасы, аурулары және өмір салты туралы жаңа ақпарат алуға мүмкіндік береді. Мұндай зерттеулер қазіргі уақытта әлемдік практикада кең таралған, олардың нәтижелері беделді халықаралық басылымдарда жарияланған.

Жиналған коллекцияларды палеоантропологиялық зерттеу қазіргі заманғы физикалық антропологияда қабылданған әртүрлі әдістемелер (краниология, остеометрия, одонтология, краниоскопия, палеопатология, физикалық белсенділікті қалпына келтіру және т.б.) бойынша жүргізіледі. Бар материалдар негізінде қазіргі Қазақстан мен көршілес аумақтардан жаңа палеоантропологиялық материалдарды тарта отырып, интеграциялық көпжақты статистикалық талдаулар жүргізіледі. Осы кешенді зерттеулер негізінде қазіргі Қазақстан аумағы мен Еуразия далалық аймағында өткен нәсілдік және этногенез процестері зерттеліп, олардың кейінгі кезеңдердегі халықтың қалыптасуындағы рөлі анықталады.

Зертхана қызметкерлері:
Жанузак Рамазан Жақсыбайұлы - зертхана меңгерушісі

Лабораторияның негізгі мақсаты:
Палеоантропологиялық материалдар негізінде кең хронологиялық аралықтағы (тас дәуірінен қазіргі уақытқа дейін) антропологиялық жамылғының қалыптасу процесін зерттеу және жас мамандарды дайындау мақсатында антропологиялық коллекцияларды жинау және сақтау. Қолда бар антропологиялық материалдар негізінде Қазақстан аумағындағы нәсілдік және этногенез мәселелерін шешуге сенімді ғылыми база құрылатын болады.

Осы мақсатқа қол жеткізу үшін келесі міндеттерді орындау жоспарлануда:

• антропологиялық материалдарды жинау, қалпына келтіру және сақтау жұмыстарын ұйымдастыру;
• Қазақстан халқының әртүрлі тарихи кезеңдеріндегі жаңа палеоантропологиялық деректерді жинау және оларды палеоантропологияның жаңа әдістері мен әзірлемелері негізінде ғылыми айналымға енгізу;
• зерттелетін серияларды Еуразия популяцияларының кең салыстырмалы аясында топаралық және топішілік талдау, антропологиялық сәйкестендіру және ықтимал генетикалық байланыстарды анықтау, нәсілдік компоненттерді анықтау мақсатында;
• палеоантропология, археология және басқа да іргелес пәндер материалдарының интеграциялық талдауы және Қазақстанның этногенетикалық тарихы бойынша объективті нәтижелер алу;
• әртүрлі тарихи кезеңдердегі адамның физикалық белсенділігі мәселелерін шешу;
• ежелгі топтардың қоршаған орта жағдайларына бейімделу ерекшеліктерін және ежелгі қоғамдардың әлеуметтік шиеленіс деңгейін зерттеу үшін палеопатологиялық және жарақаттық дәлелдерді зерттеу;
• палеодемография мәселелерін шешу;
• ежелгі халықтардың келбеті туралы көрнекі мысалдар жасау үшін бас сүйектері бойынша графикалық және мүсіндік реконструкцияларды орындау;
• Қазақстан аумағындағы көрнекті тарихи тұлғалардың жерлеу орындарына байланысты жерлеу ескерткіштерінен қаңқалық қалдықтарды сәйкестендіру және морфологиялық және генетикалық деректер негізінде тұлғалар арасындағы ықтимал туыстық байланыстарды анықтау;
• антропология саласында жас мамандарды, магистранттар мен докторанттарды дайындау және олардың біліктілігін арттыру, монографияларды, оқулықтарды, оқу құралдарын, ғылыми мақалаларды, сондай-ақ қорғауға ұсынылатын диссертациялық зерттеулерді талқылауға қатысу.

Бүгінгі таңда зертханада антропологиялық коллекцияларды сақтау және олармен жұмыс істеу жағдайлары бар. Инвентаризацияда әртүрлі хронологиялық кезеңдердегі шамамен 2000 сақтау бірлігі бар, олар зерттелуде. Сондай-ақ, Қазақстанның әртүрлі аймақтарынан антропологиялық коллекцияларды қабылдау бойынша Қазақстан аумағындағы археологиялық орталықтармен ынтымақтастық жалғасуда, оларға байланысты одан әрі жұмыс жалғасады.

Соңғы 5 жылда бөлім қызметкерлері бағдарламалық-нысаналы қаржыландыру шеңберінде қатысқан жобалар:
2018-2020 жж. «Қазақстан халқының мәдениеті тас дәуірінен этнографиялық қазіргі заманға дейін археологиялық деректер бойынша», жетекшісі А.М. Манапова.