Марғүлан Әлкей Хақанұлы (11.04.1904 - 12.01.1985)

Марғұлан Әлкей Хақанұлы 1904 жылы 11 мамырда Павлодар облысы Баянауыл ауданы № 2 ауылында дүниеге келген. 1920 жылы Павлодар қаласындағы мұғалімдер курсын бітіріп, Баянауыл ауданы Далбын мектебінде мұғалім болып жұмыс істеген. 1921-1925 жылдары Семей педагогикалық техникумының тыңдаушысы және «Таң» журналы мен «Қазақ тілі» газетінің редакциясында қызметкер болған. 1929 жылы Ленинград қаласындағы Шығыстану институтының филология факультетін тәмамдаған. 1930-1931 жылдары Қазақ Халық ағарту комиссариатының терминология комиссиясының ғылыми хатшысы қызметін атқарған. 1931-1934 жылдары Ленинградтағы Материалдық мәдениет тарихы мемлекеттік академиясының аспирантурасында оқыған. Археологиялық экспедицияларға қатысып, оларды С.И. Руденко, А.А. Миллер (1931-1932), Н.И. Ренников (1933) және М.П. Грязнов (1935) басқарған. 1936-1939 жылдары КСРО ҒА-ның ИИМК-да тағылымдамадан өтуші, ғылыми қызметкер болған. 1939 жылдан бастап Қазақ КСР ҒА тарих секторында, кейіннен Қазақ КСР Ғылым академиясының Тарих, археология және этнография институтында жұмыс істеген; 1941 жылдан бастап тарих секторын басқарған, 1946-1947 және 1950-1951 жылдары археология секторын басқарған, 1947 жылдан бастап археология секторының палеолит бөлімін басқарған, 1951 жылдан бастап аға ғылыми қызметкер, 1958 жылдан бастап этнография бөлімінің меңгерушісі, 1976 жылдан бастап осы бөлімнің аға ғылыми қызметкері болған. 

1943 жылы «Жарлықтар мен пайцзелердің тарихи маңызы» тақырыбында тарих ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғаған, 1945 жылы «Қазақ халқының эпикалық жырлары» тақырыбында филология ғылымдарының докторы ғылыми дәрежесін алу үшін диссертация қорғаған, 1946 жылдан бастап Қазақ КСР ҒА корреспондент мүшесі, 1958 жылдан бастап академик, 1960 жылдан бастап профессор болған.

Ол материалдық мәдениет пен ежелгі өнер ескерткіштерін, қазақ халқының әдебиеті мен тарихи-эпикалық жырларын зерттеген. Орталық Қазақстан, Сырдария, Талас және Шу өзендерінің бассейндеріне көптеген археологиялық және этнографиялық экспедицияларды ұйымдастырып, басқарған. Академик Ә.Х. Марғұлан Оңтүстік Қазақстан археологиялық экспедициясы, Отырар, Түркістан, Сауран зерттеулерімен үнемі қызығып, кеңестер беріп, құнды пікірлер айтқан. Ол қалалық мәдениетті зерттеуді қадағалап, археологтар ақсақалы ретінде танылған.

«Қазақ КСР тарихы: ежелгі дәуірден бүгінгі күнге дейін» (Алматы, 1976 - І том; 1979 - ІІ том) көп томдығының жасалуына қатысқан. Ш.Ш. Уәлихановтың 5 томдық шығармалар жинағын дайындау мен жариялауда үлкен үлес қосқан. XXV Шығыстанушылар конгресіне (Мәскеу, 1960), VII және VIII Халықаралық антропологиялық және этнографиялық ғылымдар конгресіне (Мәскеу, 1964; Токио, 1968), VII Халықаралық тарих конгресіне (Анкара, 1970) қатысқан. Оның жетекшілігімен 50-ден астам кандидаттық және докторлық диссертациялар қорғалған.

Бүкілодақтық географиялық қоғамның мүшесі болған, қазақ халқының этногенезі жөніндегі үйлестіру кеңесін басқарған.

Ленин ордені, Еңбек Қызыл Ту ордені, Халықтар Достығы ордені, медальдар, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің Құрмет грамотасы және Құрмет грамоталарымен марапатталған. Ол Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген ғылым қайраткері. Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты.

1985 жылы 12 қаңтарда Алматы қаласында қайтыс болған.
 

Маргулан А.X. Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана. - Алма-Ата, 1950. Маргулан А.X. Архитектура Казахстана. - Алма-Ата, 1959 (в соавторстве).
Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. - Алма-Ата, 1986. - Т. 1.
Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. - Алма-Ата, 1987. - Т. 2.
Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. - Алма-Ата, 1994. - Т. 3.
Маргулан А.X. Бегазы-Дандыбаевская культура Центрального Казахстана. - Алматы, 1998. - Т. I.